Wat is uitstelgedrag, is het iets goeds?

Waarom hebben we soms de neiging om tot morgen uit te stellen wat we ook vandaag kunnen doen? Met welke mechanismes hebben we te maken als we iets uitstellen? Kun je ons van dit schuldgevoel afhelpen?  

Om te beginnen heeft uitstelgedrag te maken met het disproportioneel verlengen van wat in de sociale wetenschappen de 'intention-action gap' wordt genoemd. Oftewel de tijd tussen het voornemen om een taak uit te voeren en de actie zelf.  

In deze tijdspanne (de lengte kan verschillen) ontstaan drie soorten vragen in ons brein: wat kost het om te starten, wat kost het om door te gaan en wat is de beloning als deze taak is afgerond? Elk van de bijbehorende antwoorden kan ons aanzetten tot actie, of juist niet.  

Eerst bekijken we welke inspanning het kost om te starten: ik ben van plan om een nieuwe baan te zoeken of om me om te scholen, maar ik ken niemand binnen het betreffende bedrijf of in die branche. Ik weet niet wie me kan helpen of waar ik informatie kan krijgen? Hoe meer die taak me een onmogelijke missie lijkt, hoe minder ik erin geloof, en hoe langer ik het voor me uitschuif.  

Nu kijken we naar de inspanning die het kost om door te gaan met een taak: mijn mailbox loopt over, ik begin met de mails te sorteren. Het is relatief gemakkelijk om te beginnen, maar lastiger om vol te houden. Want gaandeweg komen er weer nieuwe mails binnen in mijn inbox, en het doel van 'nul ongelezen mails' lijkt steeds minder haalbaar.  

We kijken naar het laatste onderdeel, de beloning. Hoe verder weg die lijkt, hoe langer het duurt voordat je er profijt van hebt en des te groter onze neiging om eerst andere taken te doen waar sneller voldoening uit te halen valt. Zelfs als de voldoening minder groot is dan die na de moeilijkere taak. In plaats van die presentatie voor mijn baas netjes in orde te maken, ruim ik mijn bureau op, sorteer ik mijn mails, zodat ik het gevoel heb dat ik nuttig bezig ben. 

Wat zijn de externe factoren die het beginnen aan een taak beïnvloeden? 

De sociale contacten en de werkomgeving, de middelen die we tot onze beschikking hebben en tot slot stress zijn andere factoren die meespelen bij uitstelgedrag. Stel dat ik wil solliciteren op een baan in het buitenland. Het maakt een groot verschil of dat bij een vestiging is van het bedrijf waar ik nu in dienst ben. In dat geval kan ik namelijk van een collega, die dit al eerder gedaan heeft, horen hoe goed het bevalt, welke eisen er gesteld worden en vaardigheden ik nodig heb. Op die manier is de inspanning om te starten goed te overzien. Hetzelfde geldt voor een nieuwe taak: als ik een naaste collega die taak zie uitvoeren, is het voor mij gemakkelijker om eraan te beginnen. Als ik daarentegen niemand heb om mee te overleggen, zou ik sneller geneigd zijn om het voor me uit te schuiven, of om helemaal niet te solliciteren. 

Degene die uitstelt, is dus niet gewoon een luiwammes? 

Om te beginnen moet je bedenken (en je er geen zorgen over maken) dat iedereen weleens iets uitstelt. Maar het doel kan verschillen. Sommigen stellen de belastingaangifte uit, anderen stellen het uit om te gaan sporten, enz. Iets uitstellen is niet niets doen, maar iets anders doen. Bedenk goed dat het absoluut niet ligt aan een gebrek aan wilskracht, of dat het luiheid is. Zoals al eerder gezegd kan stress ook de oorzaak zijn. Als je bij voorbaat uitgaat van een mislukking, hetzij door een gebrek aan zelfvertrouwen, hetzij door perfectionisme (noot: die oorzaken gaan vaak samen trouwens), dan wil je daar niet mee geconfronteerd worden. Nog erger: elke ochtend als ik op kantoor kom, vraagt mijn baas hoe ver ik ben en of het werk bijna klaar is. De stress stapelt zich op, je komt in een neergaande spiraal die het uitstelgedrag nog verergert. Dat heeft niets met luiheid te maken, en je voelt je er trouwens ook niet prettig bij, omdat je juist constant in spanning zit. Je loopt steeds verder achter en daar maak je je veel zorgen over. 

Bestaan er manieren om van uitstelgedrag af te komen en om die stress niet meer te hebben?  

Je kunt een grafiek maken met een overzicht van de taken die je moet doen, en de mate van urgentie erop aangeven. Zo kun je je taken overzichtelijk rangschikken. Bij een grote taak die veel tijd kost, is het essentieel dat je een tijdspad opstelt met daarin gemarkeerde tussenstappen en subdoelen voor de korte en middellange termijn. Een to-dolijst waarop je kunt aanvinken wat je afgerond hebt. Zo'n planning zorgt ervoor dat de beloning dichterbij komt en minder vaag is (en wat is het fijn om voltooide taken af te vinken) Het visualiseren van het eindresultaat van een lang project werkt op dezelfde manier.  

Daarnaast kun je jezelf niet voor de gek houden. Heb je besloten om te gaan sporten, maar kun je je bed niet uitkomen als de wekker gaat? Ga samen met een vriend. Idem als je een vaardigheidstest Engels moet doen of een certificaat moet halen op je werk, dat kun je samen met collega's doen. Omdat dat meer motiveert, maar ook omdat het meer oplevert. Het gaat er namelijk niet alleen om dat je de toets haalt, maar het is ook leuk om samen te werken. Tot slot, en het lijkt een open deur, kun je af en toe je social media uitschakelen, je mailmeldingen en de muziek uitzetten om je, gedurende een vooraf vastgestelde periode, beter te kunnen concentreren (en zo lang duurt dat ook weer niet). 

Maar wat is er eigenlijk zo erg aan uitstellen? 

Niets, het kan zelfs voordelen hebben. Als je tenminste het juiste doel voor ogen hebt. Zie je ertegenop om een presentatie te houden voor een groep? Verplaats je stress dan naar de volgende dag, oftewel denk niet van tevoren dat je iets niet kunt. Na afloop kun je evalueren hoe het ging. Dit helpt je om uit je tijdelijke verlamming te komen. Uitstelgedrag is trouwens een vorm van een nuttige manier om afstand te nemen. Vooral bij een leerproces is het belangrijk om je af te vragen of het beter is om tien uur achtereen dezelfde riedeltjes op de piano te spelen, tot je er doodziek van wordt, of kun je beter sessies van 3 of 4 uur houden met daar tussendoor tijd om iets anders te doen? Even tijd om te ontspannen om even afstand te nemen en aan andere dingen te denken levert uiteindelijk meer op en geeft inzicht in je drijfveren voordat je ergens aan begint.  

Bedankt Albert. 

Samengevat stellen we (een beetje) uit, denken we (veel) na en voelen we ons (ook) minder schuldig.